W przebiegu chorób płuc u ludzi przykłada się ogromne znaczenie do leczenia wziewnego. Ze względu na niezwykle częste choroby dolnych dróg oddechowych u koni stosowanie leczenia miejscowego stało się bardzo popularne. W Polsce metoda leczenia wziewnego u koni jest niestety metodą mało rozpowszechnioną.
Leczenie inhalacyjne jest przede wszystkim stosowane u koni ze stwierdzoną nawracającą chorobą obturacyjną (RAO) (dawniej nazywaną COPD), chorobą zapalną dróg oddechowych (IAD), powysiłkowymi krwawieniami z płuc (EIPH), ale znajduje również zastosowanie przy chorobach tła infekcyjnego dolnych dróg oddechowych.
Konie są idealnymi kandydatami do podawania leków w inhalacjach ze względu na wolny oddech, duży przepływ powietrza w drogach oddechowych i fakt że oddychają tylko przez nozdrza. Ponadto konie zapadają niezwykle często na choroby dolnych dróg oddechowych z uwagi na sposób ich utrzymywania i użytkowania. Szczególnie dotyczy to koni sportowych które spędzają większość czasu w stajni, często są transportowane wiele godzin, pracują w halach lub na placach których podłoże pozostawia wiele do życzenia. Na domiar złego to właśnie koniom sportowym stawiane są najwyższe wymagania czemu towarzyszy wysoki poziom stresu.
Leczenie inhalacyjne ma ogromną przewagę nad leczeniem ogólnym jeżeli chodzi o zużycie leku i znikome występowanie efektów ubocznych leczenia. Niestety większość obecnie dostępnych leków inhalacyjnych wymaga co najmniej dwukrotnego podania leku w ciągu doby, ponadto ceny leków inhalacyjnych dostępnych na receptę weterynaryjną stają się coraz bardziej wygórowane.
Leczenie inhalacyjne koni możliwe jest dzięki użyciu specjalnych systemów do inhalacji koni. Koszt zakupu takiego urządzenia wacha się pomiędzy 400 – 4000 zł, dlatego warto jest się zastanowić który system wybrać.
Systemy do inhalacji koni możemy podzielić na systemy do nebulizacji zwykłej tłokowej, nebulizacji ultradźwiękowej i tych do podawania aerozoli wziewnych czyli komór inhalacyjnych. Ponieważ koszt zakupu takiego zestawu bywa zniechęcający poszukuje się tańszych ludzkich zamienników inhalatorów, niestety większość ludzkich nebulizatorów tłokowych i dyszowych ma zbyt niski przepływ powietrza aby stworzyć mikroskopijne cząsteczki (2 μm) i osiągnąć efektywne stężenia leku w płucach. Dla konia potrzebny jest bardzo szybki przepływ powietrza 6-8 l/min, a więc zestaw musi być wyposażony w kompresor tłoczący na poziomie 8 barów. Czasem jednak samo nawilżenie dróg oddechowych za pomocą ludzkiego nebuliazatora przynosi ulgę chorym koniom. Pomocne są również komory inahalcyjne dla dzieci typu babyhaler które stosuje się podobnie jak komory dla koni – Equinehaler. Komora musi jednak mieć dużą pojemność i odpowiednią przepustowość zastawek aby koń mógł w miarę swobodnie oddychać podczas inhalacji. Leki podawane w aerozolach wziewnych są w formie cząsteczek średnicy mniejszej niż 2 μm czyli o rozmiarze który umożliwia depozycję leku w pęcherzykach płucnych. Tylko najlepsze nebulizatory mogą produkować cząsteczki takiej średnicy. Minusem komór inhalacyjnych jest to że musimy bardzo dokładnie zgrać podanie leku i wdech konia, niestety często podany lek jest wdychany przez właściciela a nie przez konia.
W leczeniu wziewnym u koni możliwe jest także wykorzystanie inhalatorów proszkowych wyzwalanych wdechem. Przy odrobinie inwencji twórczej możliwe jest skonstruowanie szczelnej maski dostosowanej do inhalatora i podawanie leków koniowi w tej formie. Stosowanie inhalatorów proszkowych u koni eliminuje nam problem często spotykany u ludzi cierpiących na astmę czyli problem ze stworzeniem dużego (60 l/min) podciśnienia.
Nebulizatory ultradźwiękowe są obecnie najciekawszą alternatywą, są szybkie ciche i nie wymagają podłączenia systemu do prądu, są też niewątpliwie najdroższe.
W tej chwili dostępne jest kilka systemów do inhalacji koni. Najpopularniejsze systemy to maska do nebulizacji aeromask (www.aeromask.com), eramask (www.eramask.com), system do nebulizacji nebul (www.argiotronics.com), equineb (www.romedic.nl) komora inhalacyjna Equinehaler (www.equinehaler.com), nebulizatory ultradźwiękowe Flexineb (www.inovpol.pl), SaHoMa (http://www.fmbs.co.uk/sahoma-nebuliser.html) najlepiej działająca u koni komora inhalacyjna 3M equineinhaler, która jest produktem współpracy Boehringer Ingelheim i 3M niestety jest nie dostępna komercyjnie i prawdopodobnie nigdy nie będzie ponieważ firmy zerwały współpracę przy tym patencie.
Bez względu na to który system wybierzemy niezmiernie ważne jest aby podając leki za pomocą inhalacji po każdym podaniu leku myć dokładnie inhalator, zabrudzony inhalator może przenosić zanieczyszczenia, bakterie i pleśnie w głąb układu oddechowego.
Kiedy stosować inhalacje u konia?
Należy pamiętać iż mimo wielu zalet leczenia inhalacyjnego czyli leczenia miejscowego chorób dolnych dróg oddechowych, ten sposób leczenia jest możliwy tylko u koni które swobodnie oddychają, leczenie inhalacyjne jest bezskuteczne u koni z dusznością. Tak więc leczenie inhalacyjne doskonale nadaje się do zapobiegania atakom duszności u koni z chorobą obturacyjną ale w przypadku wystąpienia ataku jesteśmy zmuszeni do podawania leków działających ogólnie.
Leczenie miejscowe sprawdza się doskonale w przypadku choroby zapalnej dolnych dróg oddechowych (IAD – inflammatory airway disease), a także powysiłkowych krwawień z płuc.
Leki wykorzystywane do leczenia miejscowego płuc u koni to najczęściej wziewne leki sterydowe i leki rozszerzające oskrzela stosowane również w przebiegu astmy u ludzi. Chociaż nie powstały do tej pory żadne badania na ten temat, leki sterydowe w postaciach injekcyjnych jak np.: dexamethasone podawane za pomocą nebulizacji sprawdzają się w praktyce, przede wszystkim ich ogromną zaletą jest niska cena. Tego rodzaju próby stosowania preparatów przeznaczonych do leczenia ogólnego w leczeniu inhalacyjnym są niezwykle opłacalne dlatego, że ilość środka używanego do inhalacji jest 60-sięciokrotnie niższa niż ta stosowana w leczeniu ogólnym.
Leczenie nawracającej choroby obturacyjnej koni (RAO)
Tak jak już wspomniałam leczenie inhalacyjne przeciwzapalne u koni z RAO jest bardzo skuteczne u zwierząt „wchodzących” w okres remisji.. Leki najczęściej stosowane w leczeniu RAO to leki sterydowe. Glikokortykosteroidy podawane za pomocą inhalacji wchłaniają się do krążenia ogólnego tylko w niewielkim procencie dlatego nie powodują skutków ubocznych np.: w postaci ochwatu. Podanie preparatu sterydowego najczęściej jest poprzedzane podaniem leku rozszerzającego oskrzela.
Jest udowodnione że podawanie leków z grupy kromoglikanów za pomocą inhalacji, czyli leków stabilizujących degranulację komórek tucznych w okresie remisji pozwala przedłużyć okres bezobjawowy i zapobiega zaostrzeniom choroby. Niestety większość właścicieli nie leczy konia u którego nie ma objawów choroby.
Inhalacje w przebiegu RAO powinny być stosowane w cyklu 14 dni leczenia pełną dawką, przy zabiegach wykonywanych 2 razy dziennie, a następnie redukuje się liczbę podawanych dawek i częstość podań aż do najmniejszej skutecznej. Nie ma do tej pory dokładnych badań nad szkodliwością długotrwałego leczenia inhalacyjnego u koni, w praktyce jednak stosuję leczenie inhalacyjne przez okres kilku miesięcy i nie spotkałam się z żadnymi skutkami ubocznymi u leczonych koni. Notowane u ludzi leczonych wziewnie, lekami sterydowymi, grzybicze zapalenie jamy ustnej nie odpowiada w praktyce grzybiczemu zapaleniu przewodów nosowych koni.
W przebiegu RAO często też konieczne jest stosowanie leków mukolitycznych.
Ich skuteczność nie jest tak duża jak u ludzi cierpiących na podobne choroby dróg oddechowych. Najlepiej działającym lekiem, najtańszym i najmniej szkodliwym jest sterylny roztwór fizjologiczny stosowany w postaci nebulizacji.
Leczenie choroby zapalnej dróg oddechowych IAD
W przypadku IAD należy ustalić o ile to możliwe przyczynę choroby i przede wszystkim ocenić czy choroba wynika z obniżonej odporności czy z procesu alergicznego choć często bywa że oba procesy występują naraz.
Leczenie powysiłkowych krwawień z płuc EIPH
Niestety do tej pory nie znaleziono skutecznego lekarstwa dla koni cierpiących z powodu krwawień powysiłkowych. Leczenie inhalacyjne ma na celu zmniejszenie zapalenia powstałego na skutek pojawiania się krwi w pęcherzykach płucnych. Stosujemy więc najczęściej leki sterydowe. Niestety u koni często cierpiących z powodu EIPH, czyli koni wyścigowych podawanie leków w inhalacjach bywa niezwykle trudne ze względu na ich temperament, ale nie jest nie możliwe.
Leczenie chorób infekcyjnych dolnych dróg oddechowych koni
Dzięki zastosowaniu antybiotykoterapii wziewnej możemy podawać bardzo niewielkie ilości antybiotyków takich jak cefalosporyny (excenel) czy gentamycyna i osiągać ich efektywne stężenia w pęcherzykach płucnych. Badania przeprowadzone na zdrowych koniach są niezwykle obiecujące brakuje niestety danych na temat leczenia koni z bakteryjnym zapaleniem płuc.