Dlaczego wykonuje się badanie endoskopowe w ruchu u koni?
Od 1970 roku, kiedy to podjęto pierwsze próby badania górnych dróg oddechowych konia fiberoendoskopem nastąpiła rewolucja w diagnostyce zaburzeń górnych dróg oddechowych u koni.
Możliwe stało się dokładne zbadanie budowy odcinków, które były trudno dostępne w badaniu sztywnymi rinolaryngoskopami. Poszerzyło to listę chorób dotyczących gardła i krtani.
Okazało się jednak, że część koni zdradza objawy zaburzeń górnych dróg oddechowych w ruchu (szmer oddechowy, niewydolność wysiłkowa), chociaż w badaniu spoczynkowym nie wykazują żadnych nieprawidłowości. Jest to spowodowane faktem, że w większości przypadków zaburzenia górnych dróg oddechowych powodowane nie tylko zmianami morfologicznymi, lecz przede wszystkim są wynikiem nieprawidłowej funkcji mięśni gardła i krtani. Z tego właśnie powodu zaczęto przeprowadzać badanie endoskopowe w ruchu na sztucznej bieżni, daje to nam możliwość oceny gardła i krtani podczas ich pracy.
Koń jest sportowcem, jego organizm jest wspaniale przystosowany do biegu. Podczas maksymalnego wysiłku wentylacja dróg oddechowych u konia zwiększa się pięćdziesiąt razy. Ciśnienie ujemne w drogach oddechowych, pozwalające efektywnie pobierać powietrze zmniejsza się drastycznie od – 1,9 do – 38 cm słupa wody, wentylacja płuc rośnie do 1400 – 1800 l/min .
Koń może oddychać tylko przez nozdrza, nie może „pomagać sobie” oddychaniem przez jamę ustną tak jak człowiek, jest to ważny mechanizm, dzięki któremu przełykany pokarm nie ma styczności z drogami oddechowymi. Drogi oddechowe u tych zwierząt mają zdolność szybkiego przystosowywania się do zmiany warunków, od spoczynku po bardzo intensywny wysiłek. U koni istnieje, jedyny w swoim rodzaju mechanizm polegający na szybkim obkurczeniu naczyń krwionośnych i skurczu mięśni rozszerzających górne drogi oddechowe, aby maksymalnie zmniejszyć opór przepływu powietrza.
Aż 80 % oporu przepływu powietrza powstaje na terenie górnych dróg oddechowych. Podczas galopu u konia gardło i krtań muszą się zamienić w szeroko otwarty, tunel, przez który swobodnie będzie przepływać powietrze.
Wyobrażając sobie warunki w obciążonym układzie oddechowym konia rozumiemy, że najmniejsze zaburzenia w budowie, funkcji gardła i krtani, będą pociągać za sobą niewystarczające zaopatrzenie organizmu w tlen, i niewydolność wysiłkową!
Dzięki kontrolowanemu środowisku, jakim jest sztuczna bieżnia możemy dokładnie określić przyczynę niewydolności wysiłkowej. Posługując się opracowanymi standardami jesteśmy w stanie stosując jedynie pomiar częstości tętna ocenić stopień wytrenowania konia i moment największego wysiłku u badanego zwierzęcia. W tym samym czasie możemy obserwować endoskopem pracę gardła i krtani. Badając konia na bieżni diagnozujemy dokładnie rodzaj i czas wystąpienia nieprawidłowości pracy dróg oddechowych, pozwala to podjąć prawidłowe leczenie lub zmienić sposób użytkowania konia.
Wskazania do badania wysiłkowego na bieżni:
- Podczas wysiłku stwierdzono szmer, świst.
- Nastąpiło załamanie formy bez wyraźnych powodów.
- Brak progresji w treningu.
- Po chorobie koń nie może wrócić do poprzedniej formy.
- Koń wyraźnie słabnie w trakcie wysiłku (zatyka się w wyścigu).
- Zdiagnozowano wadę w budowie, funkcji górnych dróg oddechowych w badaniu spoczynkowym.
- Konieczność kontroli po operacjach na górnych drogach oddechowych (laryngoplastyka, ventriculetomia i inne).
- Podejrzenie o subkliniczne zapalenie dolnych dróg oddechowych.
- Podejrzenie powysiłkowego krwawienia z płuc.
- Czy kupowany koń spełnia warunki niezbędne do osiągnięcia najwyższej sportowej formy?
Badanie układu krążenia koni podczas próby wysiłkowej na sztucznej bieżni
Podczas testu wysiłkowego na bieżni koń ma stale podłączone telemetryczne EKG dzięki czemu możliwe jest na bieżąco rozpoznanie pojawiającej się arytmii.
Bardzo istotne jest również określenie momentu (prędkości) w którym koń osiąga maksymalnie wysokie dla siebie tętno i jak szybko wraca ono do normy. Na bieżni mamy możliwość określenia tego momentu względem dokładnej prędkości konia. Jest to wyznacznikiem wytrenowania konia i ocenienie jego możliwości jako sportowca.
Powstawanie szmerów wewnątrz sercowych po wysiłku lub wzrost ich natężenia jest wskazaniem do badania echokardiograficznego po wysiłku. Dzięki zastosowaniu bieżni jest to technicznie łatwiejsze do wykonania.
Badanie wysiłkowe koni na sztucznej bieżni w Warszawie
W maju 2005 dzięki zastosowaniu pierwszej bieżni mechanicznej dla koni w Polsce w Klinice Koni Wydziału Medycyny Weterynaryjnej zaczęłam przeprowadzać pierwsze badania endoskopowe w ruchu. Podobne badania są szeroko stosowane na całym świecie. W zależności od ośrodka i wyposażenia stosowane są różne programy prób wysiłkowych dla koni. W Warszawie jest zastosowany program badań najbardziej zbliżony do tego, który, został opracowany w centrum Medycyny Sportowej koni uniwersytetu w Bristolu. W/w centrum przebadało dotychczas ponad tysiąc koni.
Bieżnia, którą, dysponuje Klinika Koni to nowoczesne urządzenie firmy HAICO model 4000. Bieżnia jest wyposażona w elastyczną powierzchnię, której możliwości amortyzacji są porównywalne z powierzchnią ziemi porośniętej trawą, czyli naturalnego podłoża dla konia. Koń podczas biegu jest podczepiony na pasie bezpieczeństwa, połączonego z hamulcem, co zapewnia bezpieczeństwo w razie ewentualnego upadku lub nieposłuszeństwa zwierzęcia.
Aby zapewnić prawidłowe chłodzenie konia podczas wysiłku na wprost bieżni jest zamontowany wiatrak pracujący z siłą proporcjonalną do biegu konia. Dzięki opcji kontrolowania nachylenia kąta taśmy od 0 % do 10% istnieje możliwość zwiększania obciążenia konia. Bieżnia pracuje w szerokiej skali prędkości od 1,5 m/s – (stęp) do 16 m/s (galop wyścigowy). Konie nadzwyczaj szybko akceptują nowe warunki i już trakcie drugiej sesji na bieżni swobodnie galopują.
Plan badania:
Koń po przywiezieniu do kliniki przechodzi ogólne badanie kliniczne, i badania specjalistyczne takie jak: EKG, endoskopia w spoczynku, skrócone badanie ortopedyczne, analiza szmeru oddechowego.
Przed wejściem na bieżnię zwierzę rozgrzewa się 30 min w karuzeli boksowej. Następnie uczy się chodzenia na sztucznej bieżni w stepie i kłusie. Po bokach konia, przez cały czas pracy na bieżni stoją dwie osoby asekurujące, które prowadzą jego głowę, pomagają utrzymać odpowiednie tempo. Drugiego dnia podczas dwóch sesji rano i popołudniu koń uczy się galopować na bieżni, aż do tempa 10 m/s. Nazajutrz koń jest przygotowywany do testu. Pobierana jest krew, której wyniki porównuje się z próbą pobraną w pierwszej i czwartej godzinie po badaniu na bieżni, aby stwierdzić ewentualne uszkodzenia mięśni i poziom kwasu mlekowego. Podczas badania koń biegnie możliwie najszybciej dla siebie i ma założoną sondę videoendoskopu. Endoskop umocowany jest dzięki przytwierdzonym do kantara gumowym drenom. Koniec sondy o średnicy 0,9 cm, znajduje się tuż przed nagłośnią. Zakładanie endoskopu u większości koni można przeprowadzić na bieżni czasem jest konieczne założenie dutki. Zwierzę akceptuje dość szybko sytuację, w której, musi poruszać się z endoskopem. Podczas badania częstość tętna jest kontrolowana dzięki pulsometrowi POLAR z zastosowaniem końskich elektrod. Dodatkowo koń ma założone EKG do badań wysiłkowych (TELEVET) daje nam to możliwość rozpoznania ewentualnej arytmii podczas wysiłku.
Koń pokonuje odpowiednie dystanse przy określonej prędkości i pod stałym katem nachylenia bieżni. I tak konie wyścigowe osiągają maksymalnie prędkości do 13 m/s i pod kątem od 5 do 7% w czasie ok. 4 min. konie sportowe biegną odpowiednio wolniej i pod mniejszym kątem. Parametry te są dobierane indywidualnie w zależności od stopnia wytrenowania zwierzęcia i uprawianej dyscypliny. Test jest prowadzony dopóki koń jest w stanie utrzymać pozycję z przodu bieżni (a jego tętno nie przekracza 240 ud/min).
Po zakończeniu endoskopii w ruchu jest pobierana krew i koń jest chłodzony i stępuje 30 min w karuzeli boksowej. Następnie przeprowadzamy endoskopię w spoczynku wraz z pobraniem wypłuczyn z oskrzeli. Pozwala to ocenić udział dolnych dróg oddechowych w zaburzeniu wydolności wysiłkowej. Po tym badaniu koń wraca do domu.
Mam nadzieję, że zakres badań wykonywanych podczas ruchu na sztucznej bieżni dla koni będzie stale się rozszerzał dzięki zastosowaniu coraz bardziej wysublimowanych narzędzi diagnostycznych. Jest, bowiem zrozumiałe, że większość zaburzeń zarówno ze strony układu oddechowego, krążenia jak i ruchu obniżających wydolność wysiłkową, możliwa jest do zdiagnozowania tylko podczas wysiłku.